Drukuj stronę - O najsÂławniejszych kresowych kolĂŞdach i ich autorach

.

(http://kuriergalicyjski.com/images/1_NOWA_STRONA/2018/2018_grudzien/koledykresowe3_A.jpg)

Ze zbiorĂłw Iryny KotÂłobuÂłatowej

RozmowĂŞ z Mariuszem Olbromskim – literatem, dyrektorem Muzeum Anny i JarosÂława IwaszkiewiczĂłw w Stawisku przeprowadziÂła Anna Gordijewska.

Czy mimo tego, Âże istnieje duÂża iloÂśĂŚ kolĂŞd, to tylko nieliczne z nich zapisaÂły siĂŞ w polskiej tradycji boÂżonarodzeniowej?

Narodziny Syna BoÂżego inspirowaÂły wielu poetĂłw, pisarzy, myÂślicieli od zarania naszej kultury chrzeÂścijaĂąskiej. PowstawaÂły teksty kolĂŞd. Dzisiaj wielu znawcĂłw podaje, Âże istnieje ich ponad 500. Autorzy tych najdawniejszych pozostali przewaÂżnie nieznani. Tak rzadko wiemy przez kogo byÂł napisany tekst i muzyka. Pomimo duÂżej liczebnoÂści kolĂŞd, tylko nieliczne zapisaÂły siĂŞ w polskiej tradycji boÂżonarodzeniowej. Warto zatem przypomnieĂŚ, Âże twĂłrcami, ktĂłrzy sÂą znani, dwĂłch najsÂłynniejszych kolĂŞd staropolskich jest ks. Piotr Skarga oraz poeta Franciszek KarpiĂąski. Obaj poprzez swe Âżycie, twĂłrczoÂśĂŚ i dziaÂłalnoÂśĂŚ byli zwiÂązani z Kresami, szczegĂłlnie ze Lwowem.

(http://kuriergalicyjski.com/images/1_NOWA_STRONA/2018/2018_grudzien/koledykresowe1_A.jpg)

No wÂłaÂśnie. Do najpopularniejszych polskich kolĂŞd naleÂży „W ÂżÂłobie leÂży”. W jednych ÂźrĂłdÂłach podawany jest autor bezimienny, a w drugich tekst przypisywany jest ks. Piotrowi Skardze.

ÂŚpiewana powszechnie od czasĂłw renesansu kolĂŞda „W ÂżÂłobie leÂży” przypisywana jest jednemu z najwybitniejszych w dziejach kultury chrzeÂścijaĂąskiej w Polsce pisarzowi, teologowi, Âżarliwemu kaznodziei, mistrzowi prozy retorycznej – Piotrowi Skardze. Pewnie nie bez przyczyny – wÂłaÂśnie jemu. Melodia kolĂŞdy nawiÂązuje do poloneza koronacyjnego krĂłla WÂładysÂława IV.

Ks. Piotr Skarga byÂł zwiÂązany ze Lwowem. JakÂą rolĂŞ odegraÂł LwĂłw w Âżyciu tego wybitnego kaznodziei?

Urodzony w GrĂłjcu pod WarszawÂą w 1536 roku, Skarga po ukoĂączeniu szkĂłÂł studiowaÂł filozofiĂŞ w Akademii Krakowskiej. PĂłÂźniej wyjechaÂł do Wiednia, gdzie prawdopodobnie zetknÂąÂł siĂŞ po raz pierwszy z zakonem jezuitĂłw. W 1565 roku powrĂłciÂł do Polski i to we Lwowie zostaÂł subdiakonem i kaznodziejÂą katedralnym, tu zabÂłysnÂąÂł swymi talentami oratorskimi. NastĂŞpnie objÂąÂł probostwo w Rohatynie w dawnym wojewĂłdztwie StanisÂławowskim. Z czasem wrĂłciÂł do Lwowa, gdzie zostaÂł mianowany kanonikiem i kanclerzem kapituÂły lwowskiej. GÂłosiÂł kazania w katedrze lwowskiej. W mieÂście nad PeÂłtwiÂą rozpoczÂąÂł teÂż swÂą wielkÂą pracĂŞ na rzecz chorych i cierpiÂących. Skarga po siedmiu latach pracy we Lwowie wyjechaÂł do Rzymu, gdzie wstÂąpiÂł do zakonu jezuitĂłw.

A we Lwowie pozostaÂł po nim Âślad w postaci tablicy w dawnym koÂściele JezuitĂłw…

Tak, w dawnym koÂściele jezuickim pod wezwaniem Piotra i PawÂła, a dziÂś cerkwi garnizonowej, na jednym z filarĂłw nad ambonÂą o Piotrze Skardze przypomina pamiÂątkowa, piĂŞkna tablica, upamiĂŞtniajÂąca trzystulecie jego Âśmierci. Przedstawia go wÂłaÂśnie jako kaznodziejĂŞ, gÂłoszÂącego pÂłomienne kazanie.

Jak potoczyÂły siĂŞ dalsze losy Skargi?

Po powrocie z Rzymu do kraju Piotr Skarga wykÂładaÂł w kolegium jezuickim w PuÂłtusku w pobliÂżu Warszawy. Potem zostaÂł rektorem Akademii WileĂąskiej. W Wilnie, na Litwie i BiaÂłorusi rozwinÂąÂł rĂłwnieÂż znakomitÂą dziaÂłalnoÂśĂŚ duszpasterskÂą, zainicjowaÂł utworzenie kolegiĂłw jezuickich w Rydze, PoÂłocku i Dorpadzie. ByÂł inicjatorem wielkiego wydarzenia religijno-politycznego, jakim byÂła Unia Brzeska w 1596 roku.

NastĂŞpnie Skarga przeniĂłsÂł siĂŞ do Warszawy, gdzie zostaÂł nadwornym kaznodziejÂą i spowiednikiem krĂłla Zygmunta III Wazy. BraÂł udziaÂł w posiedzeniach sejmu Rzeczypospolitej, gdzie wielokrotnie zajaÂśniaÂły jego talenty oratorskie. W swoich kazaniach krytykowaÂł anarchizacjĂŞ Âżycia spoÂłecznego i wady spoÂłecznoÂści szlacheckiej. PiĂŞtnowaÂł w nich brak miÂłoÂści Ojczyzny, upadek obyczajĂłw moralnych, sugerowaÂł zmniejszenie praw szlachty, apelowaÂł o poprawĂŞ doli chÂłopskiej. PrzepowiadaÂł upadek paĂąstwa, jeÂśli nie zostanÂą powziĂŞte kroki do naprawy Polski. WiĂŞksze uznania niÂż za jego Âżycia zyskaÂły jego Kazania sejmowe w roku 1772 po upadku Rzeczypospolitej. Uznano go wĂłwczas za natchnionego proroka i wzĂłr kapÂłana miÂłujÂącego ojczyznĂŞ. LegendĂŞ o tym niezwykÂłym kapÂłanie utrwaliÂł Jan Matejko w sÂłynnym obrazie „Kazanie Piotra Skargi”.

(http://kuriergalicyjski.com/images/1_NOWA_STRONA/2018/2018_grudzien/koledykresowe2_A.jpg)

Kto byÂł twĂłrcÂą krĂłlowej polskich kolĂŞd „BĂłg siĂŞ rodzi, moc truchleje”, nazywanej rĂłwnieÂż niekiedy hymnem boÂżonarodzeniowym?

A tĂŞ piĂŞknÂą kolĂŞdĂŞ napisaÂł Franciszek KarpiĂąski, twĂłrca jednego z nurtĂłw w literaturze polskiej okresu OÂświecenia zwanego sentymentalizmem, jeden z najwybitniejszych twĂłrcĂłw okresu schyÂłku Rzeczypospolitej. KarpiĂąski urodziÂł siĂŞ na Pokuciu w HoÂłoskowie w 1741 roku, w poÂłowie drogi miĂŞdzy KoÂłomyjÂą i StanisÂławowem. W wieku dziesiĂŞciu lat zostaÂł oddany do kolegium jezuitĂłw w StanisÂławowie, a potem studiowaÂł w ich akademii we Lwowie. Tam wÂłaÂśnie uzyskaÂł stopieĂą doktora filozofii. Czyli rĂłwnieÂż zwiÂązany z jezuitami i Kresami.

KarpiĂąski byÂł nazywanym takÂże „PoetÂą serca”, byÂł twĂłrcÂą „PieÂśni naboÂżnych”, wÂśrĂłd nich wÂłaÂśnie sÂłĂłw do pieÂśni boÂżonarodzeniowej „BĂłg siĂŞ rodzi, moc truchleje”, a takÂże Âśpiewanej powszechnie pieÂśni „Kiedy ranne wstajÂą zorze”. TwĂłrczoÂśĂŚ KarpiĂąskiego jest bardzo rĂłÂżnorodna, to miĂŞdzy innymi: erotyki, sielanki, elegie, utwory patriotyczne i historyczne. MiaÂła ona charakter nowatorski, staÂła siĂŞ pĂłÂźniej dla romantykĂłw wzorem, zachwycaÂł siĂŞ niÂą Adam Mickiewicz, ktĂłry bardzo pochlebnie o niej mĂłwiÂł w swoich paryskich wykÂładach.

„BĂłg siĂŞ rodzi, moc truchleje” jest najczĂŞÂściej ÂśpiewanÂą kolĂŞdÂą na pasterce w koÂścioÂłach, takÂże w domach podczas wigilii, jak rĂłwnieÂż na spotkaniach opÂłatkowych w okresie BoÂżego Narodzenia. Czy wiemy coÂś wiĂŞcej na jej temat?

Ta kolĂŞda pierwotnie nosiÂła tytuÂł „PieÂśĂą o narodzeniu PaĂąskim” i wchodziÂła w skÂład zbioru „29 PieÂśni naboÂżnych” wydanego w 1792 r. przez ojcĂłw bazylianĂłw z klasztoru w SupraÂślu. Warto dodaĂŚ, Âże caÂły ten tom wierszy powstaÂł z inspiracji ostatniego krĂłla polski StanisÂława Augusta Poniatowskiego. KarpiĂąski bowiem byÂł bliskim wspĂłÂłpracownikiem monarchy.

Dopiero pĂłÂźniej pierwsze sÂłowa „BĂłg siĂŞ rodzi” staÂły siĂŞ tytuÂłem tej pieÂśni boÂżonarodzeniowej, wĂłwczas zaÂśpiewano jÂą w koÂściele farnym w BiaÂłymstoku. Franciszek KarpiĂąski napisaÂł ten tekst na zamĂłwienie Âżony marszaÂłka wielkiego koronnego StanisÂława Lubomirskiego – Izabeli Lubomirskiej z Czartoryskich, podczas pobytu w Dubiecku nad Sanem pod PrzemyÂślem. Do dzisiaj istnieje tam piĂŞkny paÂłac w ktĂłrym przebywaÂł. Przed frontonem tego paÂłacu istnieje rzeÂźba przedstawiajÂąca najsÂławniejszego goÂścia w dziejach tego zamku – Franciszka KarpiĂąskiego.

Franciszek KarpiĂąski, jak wiemy, uczyÂł siĂŞ w kolegium jezuickim we Lwowie. Czyli kolejna wspaniaÂła postaĂŚ zwiÂązana ze Lwowem i Kresami. Im wiĂŞcej czytaÂłam na ten temat, wydawaÂło mi siĂŞ nieraz, Âże Âżycia zabraknie, aby zapamiĂŞtaĂŚ ten ogrom ciekawych faktĂłw, zwiÂązanych z historiÂą Polski i ludÂźmi, ktĂłrzy jÂą tworzyli na wszystkich pÂłaszczyznach.

Tak, zgadzam siĂŞ z paniÂą. I nie ma historii Polski bez historii KresĂłw. Bez dziejĂłw polskiej kultury i literatury, ktĂłra na tym terenie przez kilkaset lat wspaniale siĂŞ rozwijaÂła. A wracajÂąc do KarpiĂąskiego. Najpierw prĂłbowaÂł pracy w palestrze lwowskiej, potem byÂł guwernerem w rodzinie PoniĂąskich w Zahajpolu na Pokuciu w pobliÂżu KoÂłomyi, a nastĂŞpnie byÂł sekretarzem ksiĂŞcia Adama Czartoryskiego w Warszawie, zwiÂązaÂł siĂŞ z dworem ostatniego krĂłla Polski.

WspieraÂł prace Komisji Edukacji Narodowej i dzieÂło Sejmu Czteroletniego. Pod koniec Âżycia nabyÂł wieÂś ChorowszczyznĂŞ, gdzie spĂŞdziÂł resztĂŞ Âżycia gospodarujÂąc i pracujÂąc razem z chÂłopami. Tam zmarÂł w 1825 roku, a grĂłb jego znajduje siĂŞ w KraÂśniku, dziÂś na terenie BiaÂłorusi.

(http://kuriergalicyjski.com/images/1_NOWA_STRONA/2018/2018_grudzien/koledykresowe4_A.jpg)

Wiem, Âże w czasie pielgrzymki Ojca ÂŚwiĂŞtego Jana PawÂła II na UkrainĂŞ, takÂże do Lwowa, w czerwcu 2001 roku wrĂŞczyÂł Pan Ojcu ÂŚwiĂŞtemu pamiÂątkowy ozdobny egzemplarz „PieÂśni naboÂżnych” Franciszka KarpiĂąskiego. A wiĂŞc zawierajÂący teÂż tĂŞ najsÂławniejszÂą kolĂŞdĂŞ „BĂłg siĂŞ rodzi”. Jak to siĂŞ staÂło?

To byÂło wszystko zupeÂłnie wyjÂątkowe, a zarazem odbyÂło siĂŞ w sposĂłb bardzo prosty. OtĂłÂż w paÂździerniku 2000 roku w duÂżej mierze z mojej inspiracji jako Ăłwczesnego dyrektora Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej oraz Ryszarda Brykowskiego, Ăłwczesnego wiceprezesa Stowarzyszenia „WspĂłlnota Polska” rodem z KoÂłomyi, zostaÂły zorganizowane na terenie Pokucia i w Iwano-Frankiwsku (d. StanisÂławowie) kilkudniowe obchody 175. rocznicy Âśmierci Franciszka KarpiĂąskiego.

ZostaÂł powoÂłany kilkunastoosobowy komitet organizacyjny z udziaÂłem wiceministrĂłw kultury obu paĂąstw, ambasadora RP w Kijowie, wicewojewody podkarpackiego Marka KuchciĂąskiego, rektora uniwersytetu w Iwano-Frankiwsku Wiktora KorczyĂąskiego, wybitnych badaczy twĂłrczoÂści Franciszka KarpiĂąskiego, prezesĂłw wszystkich najwaÂżniejszych towarzystw kultury z caÂłej Ukrainy, ksiĂŞÂży z terenu archidiecezji lwowskiej, a szczegĂłlnie Pokucia.
ZostaÂłem sekretarzem tego komitetu i na mnie spadÂł w duÂżej mierze trud organizacyjny caÂłoÂści ze strony polskiej.

W obchodach uczestniczyÂło co najmniej kilkaset osĂłb. W tym okresie we wszystkich koÂścioÂłach na tym terenie zostaÂła odprawiona msza Âśw. za duszĂŞ Franciszka KarpiĂąskiego, odbywaÂła siĂŞ wspaniaÂła sesja naukowa na uniwersytecie, zostaÂło teÂż utworzone maÂłe muzeum Franciszka KarpiĂąskiego, gÂłĂłwnie dziĂŞki staraniom dr Olgi Ciwkacz.

ZostaÂły odsÂłoniĂŞte w Iwano-Frankiwsku oraz w koÂściele w KoÂłomyi pamiÂątkowe tablice przypominajÂące postaĂŚ „Poety serca”. TĂŞ ostatniÂą zaprojektowaÂł artysta rzeÂźbiarz z PrzemyÂśla Waldemar Rokowski, a wspĂłÂłfinansowaÂło jej powstanie kierowane przeze mnie muzeum.

Czy zachowaÂła siĂŞ, oprĂłcz wspomnianych tablic, trwaÂła pamiÂątka tamtych wydarzeĂą?

Tak, to cenna, dobrze napisana ksiÂąÂżka „Listy o Kresach poÂłudniowo-wschodnich” autorstwa ks. Tadeusza Patera, salezjanina, wydana w Krakowie w 2006 roku. Opisuje w niej, miedzy innymi, tamte wydarzenia, ktĂłrych byÂł uczestnikiem.

(http://kuriergalicyjski.com/images/1_NOWA_STRONA/2018/2018_grudzien/koledykresowe5_A.jpg)

Czy w czasie tamtych obchodĂłw odwiedziliÂście miejsce, gdzie urodziÂł siĂŞ Franciszek KarpiĂąski?

Tak, byliÂśmy we wsi HoÂłoskĂłw, gdzie w nieistniejÂącym dziÂś dworze urodziÂł siĂŞ Franciszek KarpiĂąski. RoÂśnie tam w pobliÂżu tego miejsca kilkusetletni dÂąb jego imienia, pamiĂŞtajÂący tamte czasy. WkrĂłtce w jego cieniu powstaÂł pamiÂątkowy obelisk. W HoÂłoskowie nie ma koÂścioÂła, wiĂŞc zeszliÂśmy na mszĂŞ Âśw. za duszĂŞ poety do pobliskiej Otynii, gdzie w tamtejszej ÂświÂątyni zachowaÂła siĂŞ pamiÂątkowa tablica poÂświĂŞcona ojcu Franciszka, Andrzejowi.

RozdaliÂśmy wszystkim parafianom w koÂściele „PieÂśni naboÂżne” – okolicznoÂściowe wydanie, Âżeby mogli z nami ÂśpiewaĂŚ. Ale okazaÂło siĂŞ, Âże z tej pomocy zupeÂłnie nie korzystali. Teksty pieÂśni znali na pamiĂŞĂŚ, lecz Âśpiewali je trochĂŞ inaczej niÂż siĂŞ Âśpiewa w Polsce, na innÂą melodiĂŞ. TakÂże sÂłowa byÂły niekiedy inne, a niektĂłre zwrotki nam nieznane, bo wymyÂślone na miejscu. Widocznie w czasach, kiedy nie byÂło ÂśpiewnikĂłw, parafianie sami sobie „dopisywali” sÂłowa i melodie.

To nasunĂŞÂło nam pomysÂł, aby te wszystkie wersje zebraĂŚ i opublikowaĂŚ. OkazaÂło siĂŞ pĂłÂźniej, Âże te rĂłÂżne wersje melodyczne i teksty powstaÂły teÂż w innych czĂŞÂściach Polski, podzielonej na trzy czĂŞÂści w czasie zaborĂłw.

Po ich zgromadzeniu powstaÂł bardzo niezwykÂły zbiĂłr – Âświadectwo dziejĂłw kultury, a zarazem niezwykÂłej popularnoÂści KarpiĂąskiego. I kiedy Ojciec ÂŚwiĂŞty Jan PaweÂł II miaÂł byĂŚ we Lwowie, zawiozÂłem jeden egzemplarz tego zbioru dla ks. prof. Mariana Jaworskiego, Ăłwczesnego metropolity lwowskiego, a drugi – najpiĂŞkniej wydany i oprawiony – dla Jana PawÂła II ze specjalnÂą dedykacjÂą i proÂśbÂą, aby mu ten egzemplarz przekazaĂŚ. KsiÂądz arcybiskup powiedziaÂł, abyÂśmy ten egzemplarz sami wrĂŞczyli w procesji darĂłw na mszy Âśw. na hipodromie.

(http://kuriergalicyjski.com/images/1_NOWA_STRONA/2018/2018_grudzien/koledykresowe6_A.jpg)

Jak to siĂŞ odbyÂło?

Na hipodrom szliÂśmy 3 czerwca ze Lwowa nad ranem w wielkiej rzece wiernych – z modlitwÂą, chorÂągwiami, pieÂśniÂą. Razem – Polacy i UkraiĂący. Kiedy wreszcie przyszedÂł czas na wrĂŞczenie Ojcu ÂŚwiĂŞtemu w procesji darĂłw „PieÂśni naboÂżnych” byÂłem ogromnie przejĂŞty. WiedziaÂłem, Âże niosĂŞ dzieÂło zupeÂłnie wyjÂątkowe, zarazem bĂŞdÂące symbolem wszystkich polskich dokonaĂą literackich na terenie dzisiejszej Ukrainy, poczÂąwszy od MikoÂłaja Reja, urodzonego w ÂŻurawnie w Ziemi Halickiej, aÂż do czasĂłw wspĂłÂłczesnych. A niosĂŞ je Piotrowi naszych czasĂłw, Ojcu ÂŚwiĂŞtemu, zarazem Temu, ktĂłry od lat szkolnych ukochaÂł szczegĂłlnie sÂłowo polskie, podniĂłsÂł je do najwyÂższej rangi artystycznej, takÂże poprzez swe dzieÂła, homilie, a rozsÂławiÂł je jak nikt inny po caÂłej Ziemi.

SzedÂłem wiĂŞc po schodach oÂłtarza w gĂłrĂŞ wraz z mymi towarzyszami coraz bardziej przejĂŞty, za plecami huczaÂło pieÂśniÂą pĂłÂłmilionowe ludzkie morze, pracowaÂły kamery, szÂła transmisja na UkrainĂŞ, PolskĂŞ, EuropĂŞ…

Wreszcie kiedy siĂŞ zbliÂżyÂłem przed tron, Jan PaweÂł II spytaÂł cichym gÂłosem jakoÂś tak bardzo bezpoÂśrednio i serdecznie, pewnie wÂłaÂśnie tak, by przeÂłamaĂŚ dystans: „No i co tam niesiesz?”.

Zawsze teraz, gdy w PrzemyÂślu, tak bliskim Lwowa, skÂładamy sobie Âżyczenia przy choince wraz z rodzinÂą i zaczynamy ÂśpiewaĂŚ pieÂśĂą „BĂłg siĂŞ rodzi”, wraca w mej pamiĂŞci ta chwila. I Âśpiewam tĂŞ kolĂŞdĂŞ drÂżÂącym gÂłosem, Âże szczegĂłlnym wzruszeniem.

DziĂŞkujĂŞ za rozmowĂŞ

Ja rĂłwnieÂż. ChciaÂłbym zÂłoÂżyĂŚ Âżyczenia wszystkim Szanownym Czytelnikom i wspaniaÂłej redakcji „Kuriera Galicyjskiego” wÂłaÂśnie tymi sÂłowami: „BĂłg siĂŞ rodzi, moc truchleje!”. Oby tak siĂŞ staÂło! W kaÂżdym sercu! WesoÂłych ÂŚwiÂąt BoÂżego Narodzenia!

RozmawiaÂła Anna Gordijewska

Tekst ukazaÂł siĂŞ w nr 23-24 (315-316) 18 grudnia 2018 – 17 stycznia 2019

.

http://kuriergalicyjski.com/spoleczenstwo/rozmowy-kg/7343-o-najslawniejszych-kresowych-koledach-i-ich-autorach?fbclid=IwAR05-c4o0mgu2Nqgg-Z11_AUCxtiBkkLtvfJctkiAoWUb-3tvzgZawqxrSk

moi krewni, przyjaciele i znajomi

Publikacje => Historia - wehikuÂł czasu => Wątek zaczęty przez: admin Grudzień 24, 2018, 11:03:23