20.09.39 -16. Korpus Strzelecki wyruszyÂł na Grodno w kierunku Szczuczyn – Skidel

[Maciej]

Grodno

Tanki prÂą na zachĂłd

Rankiem 20 wrzeÂśnia 1939 roku, znajdujÂąca siĂŞ na zachĂłd od Lidy grupa zmechanizowana 16. Korpusu Strzeleckiego wyruszyÂła na Grodno w kierunku Szczuczyn – Skidel. OkoÂło 10.30 stoczyÂła potyczkĂŞ z kompaniÂą piechoty WP, ktĂłra zostaÂła rozbita. O godz. 11 w odlegÂłoÂści okoÂło 5 km od Skidla wywiÂązaÂła siĂŞ walka z improwizowanÂą grupÂą kawalerii rtm. Ryszarda Wiszowatego. StanowiÂła ona pozostaÂłoÂści 2. i 10. PuÂłku UÂłanĂłw oraz innych pododdzia³ów, ktĂłre od 15 wrzeÂśnia braÂły udziaÂł w walkach z Niemcami, pomiĂŞdzy BiaÂłymstokiem a WoÂłkowyskiem.

W nocy z 19 na 20 wrzeœnia 1939 roku w okolicach wsi Dubno walczy³y z miejscow¹ grup¹ dywersantów, a nastêpnie stanê³y na wypoczynek w Skidlu, w którym zosta³ uprzednio st³umiony przez ¿o³nierzy i policjantów z Grodna zbrojny bunt. Szwadrony rtm. Wiszowatego przemêczone walkami i o niepe³nych stanach etatowych podjê³y walkê z nadci¹gaj¹cymi czo³gami sowieckimi z 16. KS. Po kilkugodzinnej walce polskie oddzia³y wycofa³y siê, natomiast atakuj¹cy zmêczeni walk¹ i zaskoczeni oporem zatrzymali siê w Skidlu. W zwi¹zku z zaistnia³¹ sytuacj¹ rozkaz zdobycia Grodna otrzyma³ dowódca 15. KPanc. komdiw Michai³ Pietroù. Wydzieli³ on 27. BPanc., która znajdowa³a siê w rejonie Wo³kowyska.

SiÂły obroĂącĂłw Grodna stanowiÂły niepeÂłne dwa bataliony piechoty uzbrojone w broĂą rĂŞcznÂą i niewiele karabinĂłw maszynowych. ByÂł to batalion marszowy, ktĂłrego zadaniem byÂło uzupeÂłnienie 29. DP pod dowĂłdztwem kpt. Piotra Korzona, oraz 31. Batalion Wartowniczy pod dowĂłdztwem mjr. Benedykta Serafina. OprĂłcz tego w mieÂście znajdowaÂły siĂŞ jeszcze: improwizowany 200-osobowy oddziaÂł ppor. rez. Antoniego Iglewskiego, czêœÌ rzutu koÂłowego 5. PuÂłku Lotniczego z Lidy oraz 2 armaty plot. Bofors kal. 40 mm. SiÂły obroĂącĂłw wspierali oficerowie i ÂżoÂłnierze znajdujÂący siĂŞ w mieÂście, Âżandarmi i policjanci, ochotnicy – cywile, harcerze – uczniowie szkó³ gimnazjalnych i zawodowych. WiĂŞkszoœÌ z nich posiadaÂła przeszkolenie zdobyte w ramach Przysposobienia Wojskowego. Pod broniÂą znajdowaÂło siĂŞ ogó³em okoÂło 2000 – 2500 ludzi. UdziaÂł w walkach wziĂŞÂły rĂłwnieÂż czĂŞÂściowo 101. i 102. PuÂłk UÂłanĂłw.

ObronÂą dowodziÂło de facto dwĂłch ludzi: wiceprezydent miasta Grodna Roman Sawicki oraz komendant Rejonowej Komendy UzupeÂłnieĂą i zarazem dowĂłdca 31. Batalionu mjr Serafin. Pod ich nadzorem kopano rowy przeciwczoÂłgowe, wznoszono zapory, przysposabiano do wykonywania zadaĂą sÂłuÂżby pomocnicze i ochotnikĂłw. Do celĂłw obronnych wykorzystano naturalne przeszkody, w tym wzniesienia, rzekĂŞ Niemen oraz murowane budynki, na ktĂłrych na przedmieÂściach oparto liniĂŞ obrony. Jednak siÂły obroĂącĂłw byÂły zbyt szczupÂłe, aby obsadziĂŚ wytyczone linie w sposĂłb naleÂżyty.

[Maciej]

Polowanie na sowieckie czoÂłgi

O godz. 8 z poÂłudnia podeszÂły pod Grodno czoÂłgi z batalionu rozpoznawczego mjr. Bogdanowa z 27. BPanc. Po rozbrojeniu dwuosobowego polskiego posterunku czoÂłgi ruszyÂły z marszu na Grodno przez most drogowy.

Po jego przejechaniu zostaÂły zarĂłwno one, jak i czoÂłgi znajdujÂące siĂŞ z tyÂłu, ostrzelane silnym ogniem przez polskÂą obronĂŞ. RozgorzaÂła zaciĂŞta walka. GĂŞsty ogieĂą karabinĂłw maszynowych mieszaÂł siĂŞ z ogniem prowadzonym przez armaty przeciwlotnicze, obroĂący miotali butelki z benzynÂą. ZaczĂŞÂło siĂŞ polowanie na czoÂłgi pozbawione osÂłony piechoty.

W tym czasie do Grodna dotarÂł drugi batalion czoÂłgĂłw, liczÂący 20 wozĂłw, dowodzony przez mjr. Ilusa PoÂłukarowa, ktĂłry po godz. 10 spotkaÂł siĂŞ z mjr. Bogdanowem. Ten ostatni wycofaÂł z miasta ocalaÂłe maszyny. Do Grodna docieraÂły pozostaÂłe pododdziaÂły 27. BPanc. Po poÂłudniu 20 wrzeÂśnia 1939 roku na przedmieÂściach Grodna znajdowaÂły siĂŞ juÂż trzy bataliony czoÂłgĂłw, batalion rozpoznawczy oraz kompania ÂżoÂłnierzy stanowiÂących ich osÂłonĂŞ (ponad

65 czoÂłgĂłw i samochodĂłw pancernych). W centrum miasta na prawym brzegu Niemna walczyÂło dziesiĂŞĂŚ maszyn, a w poÂłudniowej czĂŞÂści miasta walkĂŞ toczyÂło okoÂło 50 czoÂłgĂłw. Z zachodniego brzegu pozycje obroĂącĂłw ostrzeliwaÂły pozostaÂłe czoÂłgi.

Kolejne tanki próbowa³y wedrzeÌ siê do centrum miasta, aby wesprzeÌ czo³gi, które siê ju¿ tam znajdowa³y. Polskie stanowiska ogniowe rozmieszczone na strychach i w piwnicach stanowi³y trudn¹ do sforsowania zaporê. Przeszkod¹ w poruszaniu siê czo³gów po mieœcie by³y w¹skie uliczki, co wykorzystywali obroùcy, izoluj¹c pojedyncze maszyny i próbuj¹c je niszczyÌ. Wieczorem ostrza³ miasta nie usta³, natomiast czerwonoarmiœci podjêli próbê sforsowania za pomoc¹ ³ódek rzeki Niemen powy¿ej Grodna, gdzie natknêli siê na polskich ¿o³nierzy. Wywi¹za³a siê zaciek³a walka na granaty rêczne i bagnety.

Pomimo ciê¿kich strat Polacy utrzymali swoje pozycje, zdobywaj¹c przy tym kilka karabinów maszynowych. Obroùcy dla odmiany przeprawili siê na trzech ³ódkach oko³o godziny 20 na lewy brzeg rzeki i zlikwidowali sowieckie placówki na przedmieœciu Folusz. Wywo³a³o to spore zamieszanie po stronie nieprzyjaciela. Dobra znajomoœÌ terenu przez obroùców spowodowa³a, ¿e w nocy z 20 na 21 wrzeœnia 1939 roku zorganizowano kilka takich nocnych wypadów. 27 BPanc. pierwszego dnia straci³a 15 ¿o³nierzy, 11 by³o rannych, spalono trzy czo³gi i samochód pancerny z radiostacj¹, a dalszych szeœÌ czo³gów i jeden samochód pancerny by³o uszkodzonych.

[Maciej]

Mordowanie PolakĂłw

Niestety, 27 BPanc. otrzyma³a wsparcie piechoty. Rankiem 21 wrzeœnia oddzia³y Armii Czerwonej liczy³y 80 czo³gów i 15 samochodów pancernych. W mglisty i pochmurny poranek 21 wrzeœnia rozpocz¹³ siê szturm poprzedzony przygotowaniem artyleryjskim. Polacy umiejêtnie wykorzystywali luki, jakie powstawa³y pomiêdzy nacieraj¹cymi oddzia³ami, przenikaj¹c na ich ty³y, atakuj¹c i wprowadzaj¹c chaos i zamieszanie wœród czerwonoarmistów. Trzy bataliony ich strzelców by³yby ca³kowicie zniszczone, gdyby nie wsparcie grupy zmechanizowanej z 16. KS, która przes¹dzi³a o wyniku starcia. Polacy zostali zmuszeni przez przewa¿aj¹ce si³y do wycofania siê na skraj miasta.

Przed po³udniem do walki w³¹czy³y siê równie¿ czo³gi z 28. i 31. pu³ków dowodzonych przez komdiwa Andrieja Jeromienkê. Mimo to zaciêta obrona zatrzyma³a a¿ do wieczoru przewa¿aj¹ce si³y i zablokowa³a skutecznie próby sforsowania mostu drogowego. Znacznie lepiej pomimo zaciêtych walk powiod³o siê oddzia³om nacieraj¹cym od po³udnia i po³udniowego wschodu. Po zajêciu przez Rosjan poczty, elektrowni i sk³adu paliw walki przenios³y siê do centrum Grodna.

Wieczorem w mieœcie broni³y siê jeszcze nieliczne punkty oporu. CzêœÌ ¿o³nierzy polskich i ochotników bior¹cych udzia³ w walkach przebi³a siê przez sowieckie linie i odesz³a w kierunku granicy litewskiej. Do póŸna w nocy broni³ siê jeszcze stary Zamek Królewski, zespó³ budynków szkó³ zawodowych i koszary 81. PP. W nocy pozostali obroùcy opuœcili jednak miasto wraz z dowódcami. Grodno nie skapitulowa³o. Nazajutrz w czasie zajmowania miasta dochodzi³o jeszcze do potyczek z ma³ymi grupami obroùców.

Do niewoli dostaÂło siĂŞ okoÂło 1000 polskich ÂżoÂłnierzy, a duÂża liczba obroĂącĂłw zostaÂła rozjechana przez sowieckie czoÂłgi na wschodnim skraju miasta. WiĂŞkszoœÌ wziĂŞtych do niewoli oficerĂłw WP byÂła na miejscu rozstrzeliwana. ÂŻoÂłnierze z 16. KS dowodzonego przez kombriga Rozanowa rozstrzelali 29 polskich oficerĂłw. OkoÂło 300 obroĂącĂłw miasta, w tym nieletnich, rozstrzelano w rejonie Psiej GĂłrki, „Krzy¿ówki”, Pohulanki i w koszarach 81 PP. Prawdopodobnie to okrucieĂąstwo ze strony zdobywcĂłw podyktowane byÂło poniesionymi w czasie walk wysokimi stratami: 53 polegÂłych, 161 rannych, piĂŞĂŚ czoÂłgĂłw i samochĂłd pancerny spalone, uszkodzonych 14 czoÂłgĂłw i dwa samochody pancerne.

Gen. WÂładysÂław Sikorski, kierujÂąc sÂłowa do obroĂącĂłw Grodna, w 1941 roku powiedziaÂł „JesteÂście nowymi OrlĂŞtami. Postaram siĂŞ, Âżeby wasze miasto otrzymaÂło Virtuti Militari i tytuÂł Zawsze Wiernego”. Nie zrealizowaÂł jednak swego zamiaru.

[video]

Sokal  i kresy nad Bugiem - dvd
 

 
 
O czym jest film?
 
PrzepiĂŞkne sÂą wnĂŞtrza cerkwi obrzÂądku grecko-katolickiego, m.in. Âśw. Piotra i PawÂła oraz Âśw. MikoÂłaja, w ktĂłrej B.Chmielnicki braÂł Âślub.
 
Sporo miejsca zajmuje pobyt w ruinach paÂłacu Potockich i czynnym juÂż od 2004 r. koÂściele rzymsko-katolickim i cerkwi w Tartakowie.
 
W maju 2007 r.  odbyÂła siĂŞ w tym koÂściele Msza Âśw. w dwĂłch jĂŞzykach: polskim i ukraiĂąskim. Normalnie raz w tygodniu przyjeÂżdÂża ksiÂądz z Czerwonogradu (dawniejszy Krystynopol) i odprawia naboÂżeĂąstwa w jĂŞzyku ukraiĂąskim.
 
Na pewno duÂże wraÂżenie zrobiÂą ujĂŞcia klasztoru BernardynĂłw (obecnie znajduje siĂŞ w nim ciĂŞÂżkie wiĂŞzienie) oraz piĂŞkne widoki starego miasta i cmentarza w Sokalu. Wszystko jest uzupeÂłnione rozmowami z mieszkaĂącami sokalszczyzny w jĂŞzyku polskim i ukraiĂąskim.
 
Fragmenty filmu moÂżna obejrzeĂŚ po klikniĂŞciu na linki:
 
Sokal k/Lwowa - intro do filmu:
http://rodowy.pl/video/sokal_intro.WMV
 
 Sokal k/Lwowa -cerkiew pw. Âśw.Piotra i PawÂła:
http://rodowy.pl/video/cerkiew_pp.WMV
 
 ZabuÂże k/Sokala - cerkiew pw. Âśw. MichaÂła ArchanioÂła:
http://rodowy.pl/video/cerkiew_zab.WMV
 
Czas trwania filmu = 70:00 minut
 
Informacje i zamĂłwienia:
 
sokal2@wp.pl
tel.660-332-172